Αβεβαιότητα χωρίς ορατό τέλος

γράφει ο Ναπολέων Μαραβέγιας*

Σε αυτή τη χρονική περίοδο του Πάσχα έχουν συσσωρευτεί τουλάχιστον πέντε πηγές αβεβαιότητας, που δημιουργούν αίσθηση ανασφάλειας και αγωνίας όχι μόνο για την ευημερία, αλλά ακόμη και για την επιβίωση του συνόλου των κατοίκων του πλανήτη.

Προφανώς, η πρώτη πηγή αβεβαιότητας αφορά τον πόλεμο στην Ουκρανία, ο οποίος άρχισε στις 24 Φεβρουαρίου, αλλά κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το τέλος του. Η δυναμική που έχει δημιουργηθεί ωθεί προς έναν μακροχρόνιο πόλεμο, που μόνο δεινά επιφέρει πρώτα στην αμυνόμενη Ουκρανία και στη συνέχεια στην επιτιθέμενη Ρωσία. Οι βαριές απώλειες των εμπολέμων, οι θάνατοι και οι ακρωτηριασμοί των αμάχων, οι καταστροφές των υποδομών, τα κύματα των προσφύγων της Ουκρανίας αυξάνονται, καθώς ο πόλεμος συνεχίζεται χωρίς ορατό τέλος.

Ταυτόχρονα, η Ευρώπη υποφέρει από την αύξηση του πληθωρισμού με τις δυσθεώρητες τιμές των καυσίμων και των αγροτικών προϊόντων που παράγονται στις εμπόλεμες χώρες, καθώς ο πόλεμος εμποδίζει τον ομαλό ανεφοδιασμό των ευρωπαϊκών χωρών, ενώ οι ηθικά επιβεβλημένες κυρώσεις στη Ρωσία επιδεινώνουν την αναστάτωση στις αγορές των προϊόντων αυτών. Οι κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες της μεγάλης αύξησης του πληθωρισμού λόγω του πολέμου ήδη φαίνονται στην Ευρώπη, αλλά κυρίως στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες του Τρίτου Κόσμου. Στις χώρες αυτές, αν ο πόλεμος συνεχισθεί, θα υπάρξουν κοινωνικές εκρήξεις από τη φτώχεια και βέβαια προσφυγικά κύματα κυρίως προς την Ευρώπη.

Μια δεύτερη πηγή αβεβαιότητας, που συνδέεται άμεσα με την προηγούμενη, είναι η πορεία του πληθωρισμού και της ανάπτυξης σε παγκόσμια κλίμακα και ειδικότερα στον ανεπτυγμένο κόσμο. Το πληθωριστικό κύμα ξεκίνησε με το τέλος του εγκλεισμού λόγω της πανδημίας, όταν μετά από τους εμβολιασμούς και τις δυνατότητες θεραπείας από τον κορωνοϊό άνοιξε η οικονομία. Ετσι, η συσσωρευμένη αναγκαστική αποταμίευση των υψηλότερων εισοδηματικών στρωμάτων στις ανεπτυγμένες χώρες, λόγω της αποφυγής τουρισμού, διασκέδασης, εστίασης και ταξιδιών, εκδηλώθηκε απότομα ως αύξηση της κατανάλωσης. Αποτέλεσμα ήταν η επιστροφή της ανάπτυξης στα προ κορωνοϊού επίπεδα, ταυτόχρονα όμως με πληθωριστικά φαινόμενα, καθώς η ζήτηση δεν μπορούσε να ικανοποιηθεί από την παραγωγή που είχε μειωθεί λόγω της πανδημίας σε παγκόσμια κλίμακα. Οι αυξήσεις των τιμών στις πρώτες ύλες στην ενέργεια, στα αγροτικά προϊόντα και στις αγροτικές εισροές γρήγορα εισήλθαν στην παραγωγική διαδικασία και αύξησαν το κόστος παραγωγής πολλών τελικών προϊόντων. Ο πληθωρισμός ζήτησης έγινε πληθωρισμός κόστους και ο πόλεμος στην Ουκρανία ήρθε για να επιδεινώσει την κατάσταση, που δεν φαίνεται και εδώ να έχει τέλος.

Μια τρίτη πηγή αβεβαιότητας προέρχεται από την εξέλιξη του κόστους του χρήματος, η οποία συνδέεται άμεσα με την εξέλιξη του πληθωρισμού και τον τρόπο αντιμετώπισής του. Είναι γνωστό ότι τα τελευταία χρόνια προκειμένου να αντιμετωπισθεί η αναιμική ανάπτυξη, μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση, οι κεντρικές τράπεζες των ΗΠΑ, της ευρωζώνης και των άλλων ανεπτυγμένων χωρών προχώρησαν σε αγορές χρεογράφων από τα κράτη τους με άμεσο ή έμμεσο τρόπο και στόχο την παροχή νομισματικής ρευστότητας με μηδενικά σχεδόν επιτόκια. Τα αποτελέσματα δεν ήταν θεαματικά, καθώς στην Ευρώπη, κυρίως, δεν ακολούθησε δημοσιονομική χαλάρωση, λόγω των αυστηρών κανόνων του Συμφώνου Σταθερότητας.

Οταν ήρθε η πανδημία, η πολιτική νομισματικής χαλάρωσης εντάθηκε σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες. Τώρα, όμως, συνοδεύτηκε και με δημοσιονομική χαλάρωση και στην Ευρώπη, καθώς η «ρήτρα διαφυγής» της ευρωζώνης επέτρεψε στις ευρωπαϊκές χώρες να δημιουργήσουν δημοσιονομικά ελλείμματα και να αυξήσουν τα χρέη τους, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την ύφεση λόγω πανδημίας. Η εξέλιξη αυτή συνέβαλε, μαζί με τις προαναφερόμενες άλλες αιτίες, στην αύξηση του πληθωρισμού και βέβαια πολύ γρήγορα τέθηκε το ερώτημα πώς θα πρέπει να αντιμετωπισθεί αυτή η αύξηση των τιμών. Με πληθωρισμό 7%-8% στις ΗΠΑ και 6%-7% στην ευρωζώνη, η νομισματική σύσφιξη από τις κεντρικές τράπεζες αποτέλεσε πλέον τη μοναδική διέξοδο.

Η αύξηση των επιτοκίων έχει αρχίσει να εφαρμόζεται κυρίως από την αμερικανική κεντρική τράπεζα, ενώ ακολουθεί σταδιακά και η ευρωπαϊκή. Δεν παραβλέπεται, βέβαια, ο κίνδυνος ανακοπής της αναπτυξιακής πορείας, καθώς αυξάνεται το κόστος του χρήματος και ταυτόχρονα περιορίζεται το διαθέσιμο εισόδημα λόγω του πληθωρισμού και συνεπώς η κατανάλωση ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων. Υπάρχουν, μάλιστα, προβλέψεις ακόμη και για «στασιμοπληθωρισμό» στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ.

Μια τέταρτη πηγή αβεβαιότητας αφορά την εξέλιξη της πανδημίας, που, ενώ «κηρύσσεται» το τέλος της, δεν φαίνεται να τελειώνει. Ειδικότερα, η κατάσταση στη Σαγκάη και κυρίως ο τρόπος αντιμετώπισης της πανδημίας προκαλούν μεγάλη αγωνία για την πορεία της νόσου με πιθανές νέες μεταλλάξεις, που ακόμη δεν ανακοινώνονται και που δεν αποκλείεται να μεταδοθούν και πάλι σε παγκόσμια κλίμακα με τραγικές συνέπειες.

Σε αυτές τις πηγές αβεβαιότητας προστίθεται και μία πέμπτη, που αφορά τις προεδρικές εκλογές στη Γαλλία, την Κυριακή του Πάσχα, 24 Απριλίου. Μια πιθανή εκλογή της κυρίας Λεπέν μπορεί να ανατρέψει την υπάρχουσα ασταθή ισορροπία στην Ευρώπη και στον κόσμο και θα επιδεινώσει την αβεβαιότητα σε παγκόσμια κλίμακα.

Ας ευχηθούμε συνεπώς «Καλή Ανάσταση».